Şüphesiz ki yıkım oranları düşünüldüğünde zelzeleler en çok korkulan doğal afetlerden biri. Ülkece Kahramanmaraşta meydana gelene 10 farklı vilayetimizde dehşetli manzaralara neden olan sarsıntıların yıkıcı tesirini daima birlikte yaşıyor ve görüyoruz. Dünyada en fazla kaç büyüklüğünde sarsıntı meydana gelebilir gelin birlikte öğrenelim.
Kaynak: https://www.livescience.com/largest-e…
Kahramanmaraş’ta meydana gelen ülkece hepimizi derinden etkiledi.
10 farklı vilayetimizde yaşayan yıkımlar adeta kalbimizi de enkaz altında bıraktı ve ülkece büyük bir yas içerisindeyiz.
Tahmin edersiniz ki sarsıntıların yıkıcı tesiri de büyüklüğüne bağlı.
Hal bu türlü olunca birçok insan ‘7.7’den daha büyük bir zelzele olursa ne olur?’ diye düşünmeden edemiyor.
Kaydedilen en büyük sarsıntı olan Valdivia sarsıntısı, 9.5 büyüklüğündeydi.
Peki, 9.5’ten daha büyük sarsıntı yaşanması mümkün mü? Yerbilimciler bu sorunun yanıtının ‘teknik olarak evet’ olduğunu söylüyor. Lakin çok daha büyük bir sarsıntı olma ihtimali düşük. 9.5’ten daha büyük bir sarsıntı meydana gelebilmesi için hem çok derin hem de çok uzun bir fayın hareket etmesi gerekiyor.
Bir sarsıntı jeoloğu ve bilim irtibatçısı olan Wendy Bohon, Dünya’da bunun olabileceği pek çok yer olmadığını söyledi.
Wendy Bohon şöyle söyledi:
‘9.5 büyüklüğünde bir zelzele muhtemelen gezegenin üretebileceği üst sonun yakınında ve 10 büyüklüğünde bir zelzele son derece mümkün değil.’? AA
Depremin büyüklüğü, o zelzelede salınan güç ölçüsünün bir ölçüsüdür.
Bir zelzelenin büyüklüğü, zelzelenin ne kadar ağır hissedildiğinden biraz farklıdır. Zira tabanın yapısı ve merkeze olan uzaklığı yaşanılan zelzelenin ne kadar fazla hissedileceğini tesirler. Bohon, birebir zelzelenin gevşek toprak ve kum üzerinde duran biri için sağlam bir kaya üzerinde duran birinden daha güçlü hissedileceğini söyledi.
? AFP/ Adem Altan
Bir zelzelenin büyüklüğü, kırılan bir fayın toplam alanına bağlıdır.
Bu da, fayın, kabuğun ne kadar derinine indiğine ve kırılan segmentin yatay olarak ne kadar uzun olduğuna bağlıdır. Bir alanın ne kadar kırılabileceğinin de fizikî sonları vardır. En derin faylar, bir tektonik plakanın oburunun altına ittiği dalma-batma bölgelerindedir.
? NYTimes
USGS’ye nazaran, sarsıntılar bazen Dünya yüzeyinin 800 kilometre altında meydana gelebilirken, birçok derin sarsıntı yüzeyde çok fazla sarsıntı oluşturmaz; beşerler için en tehlikeli olanlar yerkabuğunun birkaç on kilometre yukarısındakilerdir.
Güney Kaliforniya Üniversitesi’nde bir sarsıntı jeoloğu olan Heidi Houston, yıkıcı tesiri olan zelzeleleri başlatabilecek fayların, dalma zonlarındaki eğimli faylar olduğunu söyledi. Dikeyden fazla eğik bir açıda oldukları için bu biçimde isimlendirilen bu eğimli faylar, stres oluşturan ve sonunda kırılabilen en geniş kaya alanlarına sahiptir.
? NYTimes
Ancak kırılabilecek bir fay segmentinin uzunluğunun da sonları vardır.
Bohon, batma bölgesi faylarının bile bir anda kırılmadığını söyledi.
‘Tipik olarak bu fay hareketlerinde, bir şey ortaya girer; tahminen bir deniz dağı (bir deniz altı dağı) yahut kaya tipindeki yahut kaya geometrisindeki bir değişiklik. Bu da fayın bir kısmını, tansiyona komşusundan daha dirençli hale getirir.’? NYTimes
“Deprem büyüklüğünü belirleyen bir öbür faktör, fayın ne kadar hareket ettiği yahut kaydığıdır.”
Kural olarak, kırılma faylarının daha küçük alanları daha büyük olanlardan daha az kayar. Dolayısıyla, 5 büyüklüğündeki bir sarsıntı birkaç santimetre kayabilirken, 9 büyüklüğündeki bir deprem yaklaşık 20 metre yahut daha fazla kayabilir.
? NYTimes
Deprem büyüklük ölçeği, lineer değil, logaritmiktir.
Büyüklüğün yükseldiği her ünite için yer hareketi 10 kat artar ve salınan güç 32 kat artar. Bohon bunu daha kolay anlatmak için spagetti kırma metaforunu kullanıyor.
‘Bir spagetti telinin kırılması, 5 büyüklüğünde bir zelzeleye eşdeğerse, 6 büyüklüğünde bir sarsıntının gücünü hür bırakmak için 32 teli kırmanız gerekir. Bu spagetti ölçeğinde, 7 büyüklüğü 1.024 telin kırılması üzeredir, 8 büyüklüğü 32.768 tel üzeredir ve 9 büyüklüğü 1.048.576 tel üzeredir.’
Bu örneğin gösterdiği üzere, salınan güç bakımından 8 büyüklüğünde bir zelzele ile 9 büyüklüğünde bir zelzele ortasındaki fark, 5 büyüklüğünde ve 6 büyüklüğündeki bir zelzele ortasındaki farktan çok daha fazladır.
Böylece, bir sarsıntının büyüklüğünü 9,5’ten 9,6’ya çıkarmak 5.5 ve 5.6 büyüklüğü ortasında gidip gelmekten çok daha büyük bir alan kırılır.
‘Milyarlarca yıllık vakit ölçeklerinde, Dünya mutlaka bu türlü bir felaket görebilirdi. Ancak, bir insan ömrü içinde 9’ların ortalarından daha büyük bir şeyin olma bahtının çok düşük. Jeolojik ispatlara dayalı olarak kestirim edilen en büyük antik sarsıntı de yaklaşık 3.800 yıl evvel Şili’de meydana geldi ve 2022 araştırmasına nazaran muhtemelen yaklaşık 9,5 büyüklüğünde ölçüldü. Şili’deki 9,5 büyüklüğündeki zelzele yaklaşık 2.000 kişiyi öldürdüğü de unutulmamalı. Beşerler sarsıntının büyüklüğüne odaklanıyor ve insan kaynaklı kusurları görmüyor.’