İstanbul’un Çilesi Bitmiyor! Delirmek İçin Yeni Neden: Sarı Taksiler!

Fotoğraf: Ali Yaşar İşgören

Kabul ediyorum; gerek burnumuzun tabanında (en son bkz. İran), gerekse dünyanın bir ucunda, kısaca tüm gezegende, insanı delirtecek, huduttan kudurtacak, çaresiz kaldığımız, elimizin, lisanımızın uzanamayacağı pek çok akıl dışı olay gerçekleşiyor. Kendi mütevazı sandalını batmaktan kurtarma peşindeki insan evladı -en kolay kesitten bakarsak-; ya kanal değiştirip ya Instagram’da halüsinasyonlara dalıp ya da yazıp çizerek içindekileri kusup, süreksiz rahatlamalar yaşıyor, cinnetini bir nebze öteleyebiliyor. Öte yandan her gün maruz kaldığımız, çarçabuk çözülebileceği halde, adeta insanları cezalandırır üzere her Allah’ın günü tıpkı sıkıntıyı yaşatan sistemsel bir akıldışılıktan kaçış nasıl mümkün olabilir? Ben kaçamıyorum, bu yüzden de delirmek üzereyim! 

İşin acı tarafı, bu hususta yalnız olmadığımı da biliyorum. 16’sı resmi 20 milyon aktif nüfusu olan İstanbul’da bu husustan mustarip çok insan var. Taksiyi bir lüks, yalnızca ömür standardı yüksek aşikâr bir bölümün kullandığı bir araç olarak gören zihniyetin bilakis, taksi toplumsal bir muhtaçlık. Hastalıkta, acil durumlarda, yağmurlu günlerde, yükünüz ağırsa, yolunuz zorluysa, yanınızda yaşlınız-çocuğunuz varsa, özenerek giyindiğiniz bir toplantıya ya da davete yetişme durumunda, otomobil sahipleri için alkol alma potansiyeliniz olan akşamlarda, ya da en kolayından başka ulaşım araçlarına ilişkinizin uzak olduğu noktalarda taksi herkes için bir gereklilik. Taksi hizmetine soyunan kişi de topluma bir hizmet vermek üzere akit yapmış kişi.      

İstanbul açısından olayın bir kent sorunu olmaktan çıkıp, siyasi bir krize dönüştüğünün de farkındayım. Yazımın sonunda kısa bir özet geçeceğim. Fakat evvel -izninizle- son iki senede ayyuka çıkan bu kriz hakkında içimi dökmem lazım. Çok kötü doluyum. 

** Bu yazı ferdî tecrübelerimi, müşahedelerimi ve pek çok şoför ile yaptığım ‘röportajvari’ sohbetlerden edindiğim bilgileri içermektedir. Kelam konusu iş kolunu ve onun aktörlerini yermek için değil, vatandaşlar olarak nasıl daha âlâ, daha konforlu bir kent ömrü sürebileceğimizin dermanını bulmak umudu ile yazılmıştır.

O gün, o artık hiç istemediğim gün, o bir yerden bir yere gitmem gereken zalim gün geldiğinde, uyanık kaldığım yaklaşık 17 saatin ortalama 3 saati (1,5 giderken, 1,5 dönerken) gözüm uygulamada, kolum havada geçiyor. 

Çıldırma faslının iki evresi var: 

1. evre: Uygulamalarla delirmeye hazırlık 

2. evre: Yollarda taksi bulma ve “Sultanların” (kendileri Taksi sürücüleri oluyor) huzuruna kabul savaşı  

1. Evre: Taksi çağırma uygulamaları ile delirmeye hazırlık 

Birinci unsurun iki aktöründen birinin aslında ismi var kendi yok! Meğer BiTaksi geçen seneye kadar hayatımı güzelleştirdiği için minnettar olduğum bir uygulama idi… Uzun yaşayamadı. 

Diğeri ise dünya üzerindeki en vahim uygulamasını Türkiye’de test etmeye azimli olan Uber! Muhatap yok, şikâyet imkânı yok, yardım isteme şıkkına gerek bile duymamışlar. Uber üzerinden talep ettiğiniz bir sarı taksi için uygulamada size düşen 10 taksiden 9’u siz hazırlanıp, sokağa inene kadar iptal etmiş oluyor. Bu, 9 defa konuta geri dönüp, yine aşağıya inmeniz gerekebilir manasına geliyor! Şoföre telefon ederseniz, sizi cevaplayanlar da 10’da 3 civarı olacaktır. Ha, ancak mesajlaşabilirsiniz. Birinci bildiri çoğunlukla şoförden gelir: “NEREYE GİDECEKSİN?” (bazen “gideceksiniz”)… 

İstikametinizi yazdıktan saliseler sonrasında puff! Şoför genelde yok olur. Gideceğiniz yer yakınsa aslında susun ve yürüyün! Taksici bir arkadaşımızın dediği üzere: “Taksim’den Mecidiyeköy ne ki, yürüyüversin!” Ara orta uzaksa gelene kadar yakacağı akaryakıtı hesaplayarak kazanacağı paraya değmeyeceğini düşünmüş ya da akmayan trafikte geçecek vaktine yanmıştır. Lakin yolunuz “çok” uzaksa ya da kayıtlı isminiz yabancı bir ülkenin ismiyse o taksiye binme talihiniz epey yüksektir. Bu tüyoyu bir iki taksi sürücüsünden aldıktan sonra kayıtlı adımı Amine ya da Zekire yapmayı, Beşiktaş’tan gideceğim yeri Galata yerine Ömerli olarak yazıp, yolda ani bir değişiklik olmuş da Galata’ya gitmem gerekmiş üzere rollere girmeyi de düşünmedim değil! Hiç yapamadım.

Ama şunu yaptım: Orta aralık seyahatler için artık 40 dakika falan bekledikten sonra, geç kalma paniği ile “Lütfen iptal etmeyin! Fazla ödeme yaparım” dedim. Utanarak dedim. Kimilerinde işe yaradı!

Sistem, Uber’e bağlı taksileri arama yapanın pozisyonundan çok uzak aralıkta olsa dahi yakalıyor. Taksimetrenin yolcuyu alımı ile açıldığı göz önünde bulundurulursa olağanda 2-3 kilometrelik bir ara makul kabul edilebilirken, sistem bazen 10 kilometreye kadar olan araçları bile ağa dahil edebiliyor. Her gün ortalama 300-400 TL gündeliğini plaka sahibine vermekle yükümlü olan taksi sürücüsü de haklı olarak çağrıyı iptal ediyor. Depoyu doldurma, karnını doyurma, günlük sigorta primi üzere masrafları da eklerseniz güne yaklaşık 800-1.000 TL içerde başlayan bir taksi sürücüsünün 12 saatini en verimli (!) formda geçirmesi koşul oluyor.    

Ve şayet şanslıysanız yaklaşık 6-10 denemede ve 30-90 dakika aralığında bir taksi bulup, seyahatinizi gerçekleştirebiliyorsunuz. Kentin her saat ve yerdeki trafik sıkışıklığının buhranı hariç bundan sonrası, yani karttan fiyatın çekilmesi vs. tıkır tıkır işliyor.  

Bir de hayatımıza yeni giren InDriver var. Bir tıp açık artırma ortamı. Orada da baya bir pazarlık dönüyor. Şimdi kullanmadım. Deneyince bilgi veririm ?

Fotoğraf: Tim Samuel

Bu evre genelde uygulamalar size “şu anda sarı taksi kullanılamıyor!” notunu tekraren gösterdikten sonra bahtını yollarda aramakla başlıyor. Nadiren durakları aradığım da oluyor lakin onlar büsbütün ümitsiz olay. Yine bana anlatılanlardan, kimi durakların Arap turistlerle özel muahedeler yaptığını, duraklarına bağlı taksilerini onların özel hizmetlerine sunduklarını biliyorum. Bir şoförün bas-konuş sistemde durak yöneticisine “Abi nasıl bugünkü program? Bak bana Arap müşteri ayarlayacaksan orta, diğerine gönderme beni,” dediğini de kulaklarımla duymuşluğum var.

(Bunu en son üniversite birinci sınıftayken saat başı kalkan otobüsümü kaçırınca vize imtihanına yetişmek için yapmıştım…)

Bu hareket dışında zafer işaretine benzeri hareketler de yapıyorum. Onu da Londra-Yeni Delhi ortasında mekik dokuyan yabancı bir iş adamı taksinin birine işaret ve orta parmağını kaldırdığında öğrendim. “İki katı öderim!” diyormuş! Burada turistti ve ulaşım konusunda benden daha bilgili idi. Taksi durdu, adam gitti. Ben de boş geçen (muhtemelen Arap yolcu arayan) taksilere – onlara talebimi kabul ettirmeye çalıştığım müddet 1.5 saate ulaştığı için- bu zafer işaretini de yapar oldum. Bende çok işe yaramadı maalesef.  

Önümden boş geçenlerin haricinde durup nereye gideceğimi soran ve istikameti beğenmeyip, “ben x yere gidiyorum, yolunuz bana ters” diyenler sıklıkla oluyor. Bunun bir başka versiyonu da taksi duruyor, siz bin bir ikna edici cümle sıralıyorsunuz; şoför uzaklara gerçek bakıyor, bir iç çekiyor, sonra “BİN!” diyor… Yüzüne bakmadan. Sen minnet dolu hislerle, ferahlamış olarak o art koltuğa atıyorsun kendini. Yol boyunca had safhada sempatiklik yapman da gayreti. Ne de olsa sultanın huzuruna kabul edildin! 

Bu ikinci kozmosun bir hoş yanı da yok değil: Yeni dostluklar… Birebir benim durumumda taksi arayan kaç kişi ile ahbap oldum hatırlamıyorum. Birebir tarafa gidiyorsak birlikte hareket ediyoruz. Mantıklısı da bu. İş birliği!

Elbette nadiren de ezasız, olması gerektiği üzere akan taksi seyahatlerim da oluyor. Çok hoş insanlara da rastlıyorum. İşine hürmet duyan, yakına-uzağa, yerliye-yabancıya bakmayan, hassas insanlara… Bir tanesi mesela, bir gece, benden biraz ötede ona el eden bir sürü Arap turiste karşın tek başıma beklemeyeyim diye beni almıştı. Yolcunun da efendisi makbul alışılmış. Sürücülerin de pek çok mağduriyeti var. Haksız yere yapılan şikayetler, kilometrelerce yok geldikten sonra son anda iptal etmeler, makûs tutum vb. üzere olaylar da şoförleri zedeliyor ve esasen içinde bulundukları çetin kuralları düzgünce zorlaştırıyor.

Fotoğraf: TGRT Haber

Bireysel bir kesitten aktardığım bu artık insanı çıldırmaya götüren mevzu eminim pek çoğunuza yakın gelmiştir. “Neden taksi bulamıyoruz,” diye sorduğum sürücülerin birçok bu krizin trafik yoğunluğundan kaynaklı olduğunu, bir kısmı da şoförlerin turist ya da uzak aralar arayışında olduğunu iletmişti. Kimileri İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin (İBB), 500’ü engelli erişimine özel toplam 5 bin yeni taksi teklifinin de durumu kurtarmayacağını düşünüyor.

Oysa geçen sene 82 bin 230 kişinin oy kullandığı, ‘İBB’nin 5 Bin Yeni Taksi projesini destekliyor musunuz?’ anketine ‘Evet’ diyenlerin oranı yüzde 93 idi. Üstelik bu proje İstanbul’un en değerli işçilerinden olan, günde 12 saat çalışan sürücülerin ömür şartlarının konutlara servis, giysi ve yemek yardımı üzere dayanaklarla güzelleştirilmesi ve sürücülere eğitim verilmesi üzere pek çok başlığı da kapsıyordu. Hakikaten bu Haziran ayında KONDA tarafından 2 bin 260 şahısla görüşülerek yapılan bir araştırmada iştirakçilerin yüzde 77’si, aldıkları taksi hizmetinden mutlu olmadığını belirtmiş. Hele ki bir turizm kenti olarak, ulaşım imkanlarımızın güçlü ve ihtimamlı olmasını hangi birimiz istemeyiz. 

Bu yıl tam 57 sene sonra ikinci defa verilen onay ile 1.000 adetçik yeni taksi eklenince yaklaşık 20 milyon nüfuslu kente 18.395 taksi düşmüş durumda. Ortalama alırsak 1.000 bireye 1 taksi. Bir karşılaştırma yapmak isterseniz 3,6 milyon nüfuslu Berlin’de taksi sayısı 7 bin 500 adet. 

İşin bir kent probleminden çıkıp, siyasi bir krize dönüşmesinin sebebini ise, İBB’nin uzun müddettir verdiği 5 bin yeni taksi teklifinin, Ulaşım Uyum Merkezi (UKOME) tarafından tam 14. sefer reddedilmesine bağlayabiliriz sanırım. Buradaki hükümet temsilcilerinin sayısının 2020 başında artırılması ile hükümet bağlı bahislerde kelam sahibi olabiliyor. 

İstanbul’un Korsanları

Bu ortada kentte 50 bin kadar da korsan olduğu söyleniyor. Ben de bir yerden bir yere yürüyerek, motorla ya da toplu taşıma ile gidemeyeceğim durumlarda baş vurduğum ulaşım maceramda 3. evre olarak korsan taksi kullanıyorum. Korsanlar hayatlarından şad, yararları da kötü değil. Bu sistemi de elinde tutan 4-5 büyük küme olduğu söyleniyor. 

Taksi sıkıntısının önemli bir rant olayına dönüşmekte olduğu hissiyatı ne yazık ki bende her geçen gün yükseliyor.

Bir de moto-korsanlar var. Apansızın pat diye önünüzde bir scooter durup, “isterseniz sizi 50 TL’ye şuraya bırakabilirim,” diyebilir yani ? Motosiklet ve İstanbul ise bambaşka bir yazının konusu. 

Sonuç / Çözüm 

Bu mevzunun yakın vakitte resmi kurumlarca sonuca/çözüme ulaşması güç gözüküyor. Pekala biz mağdur olmaya devam mı edeceğiz? 

Sarı üçüncü çakranın rengiymiş ve hudut sistemini yönetirmiş. Zeka ve dehanın rengi olmak üzere pek çok olumlu özelliğinin yanında deliliğin de rengi olarak kabul edilirmiş. Bireye zihinsel problemler yaşatabilirmiş ?

Şimdi biz bu sarı taksiler yüzünden topyekûn delirmeden evvel vatandaşlar olarak iş birliği yapmamızın farz olduğunu düşünüyorum. Ben takside tek başıma giderken yolda taksi beklediğini gördüğüm -bilhassa yaşlı yahut çocuklu insanlara- istikametimi söyleyip, isterlerse katılabileceklerini söylüyorum sıklıkla. Asla bir fiyat talebim de olmuyor. Tek başına seyahat yapanlardan da bu yaklaşımı beklemek garip olmasa gerek. Ayrıyeten bir tahlil olarak konuttan çıkarken büyükçe bir kağıda gideceğimiz semti yazıp, boş ya da dolu geçen tüm taksilere tutmayı da düşünebiliriz. Süratli bağlantı olur. Birebir cadde üzerinde bekleşen beşerlerle birlikte hareket etmek de bir tahlil. 

Bir de olağan tek başına bir yerden bir yere giden araçlara da davetimiz olacak. Şayet mahremiyetlerine ziyadesiyle bağlı şahıslar değillerse, meskenden çıkarken birebir biçimde istikametlerini yazıp, ön camlarına yerleştirirlerse tahminen 1-2 şahsa sevap işlerler. İsteyen akaryakıt parasına da katkıda bulunur. Bu özel araç paylaşımı (ortak kullanım) esasen uzun müddettir karbon ayak izlerimizi azaltmak umuduyla, gezegenimizin selameti için önerilen bir bahis. Dünyada çok yaygın kullanılan uygulamaları var. Türkiye’de de bu işe emek verenler var. Lakin şimdi yaygın ve muteber bir uygulama çıkmış değil. 

Uzun oldu biliyorum lakin bu da uzun vakittir beni delirten bir husustu neticede? Teklifleriniz varsa paylaşmanızı isterim. Kent hayatında konfor hepimizin hakkı. Vaktimiz da sıhhatimiz da çok değerli.